شقاق مقعدی چیست؟
شقاق که با نام علمی فیشر مقعدی هم شناخته می شود از شایع ترین بیماری های مقعدی یا نشیمنگاهی است. این بیماری در اثر ایجاد ترک بر روی پوست یا دیواره های ناحیه مقعد به وجود می آید. این ترک عمق و طول مشخصی دارد و ممکن است در ناحیه داخلی یا ناحیه خارجی مقعد رخ دهد. پوست، دیواره ها و مخاط درونی ناحیه مقعد چنان که تحت فشار و کشش بیش از اندازه قرار بگیرد ممکن است دچار کشیدگی و پارگی شوند. در نتیجه شقاق رخ می دهد.
این کشیدگی و فشار بیش از اندازه ممکن است در اثر یبوست ایجاد شود. هنگامی که شخص دچار یبوست شده است مدفوع او به شدت سفت و سخت است. به همین دلیل برای دفع مدفوع فشار بسیار زیادی به خود وارد می آورد که در نتیجه دیواره های مقعد دچار کشیدگی و از هم گسیختگی می شوند. ترکی که ناشی از فیشر مقعدی است اگر در ناحیه خارجی مقعد رخ دهد قابل مشاهده است. ترکی که بر روی پوست و دیواره های مقعد رخ می دهد ممکن است بسیار سطحی باشد ولی اگر تحت درمان قرار نگیرد می تواند عمیق تر شده و به بافت های زیرین خود نفوذ کند در نتیجه بافت های بیشتری دچار آسیب و از هم گسیختگی می شوند و فرد با خونریزی مواجه می شود.
انواع شقاق مقعدی
شقاق مقدی به روش های متفاوتی دسته بندی می شود مانند شقاق اولیه (شقاق ناشی از یبوست یا زایمان طبیعی) و شقاق ثانویه (شقاق ناشی از یک بیماری زمینه ای مانند کولیت اولسراتیو، بیماری کرون یا کلامیدیا) اما دسته بندی اصلی شقاق شامل شقاق حاد و شقاق مزمن است که در ادامه مورد بررسی قرار می گیرد.
شقاق حد
رایج ترین نوع شقاق، شقاق حاد است. شقاق مقعدی که در کمتر از شش هفته برطرف شود در دسته بندی شقاق حاد قرار می گیرد. ظاهر شقاق حاد معمولاً به صورت خطی با لبه های واضح است. علائم شقاق حاد خفیف تا متوسط هستند و با درمان های ساده و بدون نیاز به جراحی بهبود پیدا می کنند.
شقاق مزمن
شقاق مزمن به شقاقی گفته می شود که بیشتر از شش هفته طول می کشد. شقاق مقعدی مزمن با علائم شدیدتری نسبت به شقاق حاد همراه است از جمله اسپاسم مقعدی، درد شدید و خونریزی در هنگام دفع مدفوع. این علائم معمولا به مرور زمان بدتر می شوند. شقاق مزمن اگر درمان نشود می تواند برای مدت طولانی باقی بماند و از بین نرود. همچنین این نوع از شقاق در بیشتر موارد با استفاده از روشهای خانگی از بین نمی رود و برای درمان آن نیاز به مداخله پزشکی مانند لیزر و جراحی می باشد. به طور کلی شقاق مزمن معمولا قابل درمان است، اما عود شقاق بعد از درمان شایع است.
علائم شقاق مقعدی
بیماری شقاق علائم زیادی دارد و تشخیص علائم و نشانه های آن به سادگی حتی توسط خود شخص امکان پذیر است. علائم و نشانه های فیشر مقعدی تا حد زیادی با نشانه های سایر بیماری های مقعدی و گوارشی مشابه است. برخی از این بیماری ها مانند سرطان بسیار خطرناک اند بنابراین بهتر است برای تشخیص دقیق تر، هنگام مشاهده هرگونه علامت و نشانه غیرعادی به پزشک مراجعه کنید. برخی از علائم شایع شقاق مقعدی عبارتند از:
احساس درد مقعد به خصوص در زمان دفع مدفوع
خونریزی از مقعد
سوزش و خارش مقعد
وجود ترک و یا شکاف در ناحیه مقعد
وجود زائده کوچک در ناحیه مقعد که ناشی از زخم قدیمی است
تب
قرمز شدن ناحیه مقعد
وجود ترشحات چرکی و عفونی
علت شقاق مقعدی
بیماری شقاق مقعدی در اثر عوامل متعددی ایجاد می شو. از مهم ترین این عوامل می توان به نوع سبک زندگی و تغذیه افراد اشاره کرد. برخی از رایج ترین علل ایجاد شقاق عبارتند از:
یبوست
اسهال مزمن
رابطه جنسی مقعد
چاقی و اضافه وزن
عدم تحرک کافی
زور زدن و نشستن طولانی مدت در توالت
نشستن و ایستادن های طولانی مدت
تمیز کردن مکرر مقعد با دستمال های زبر
تنگی دریچه مقعد
بارداری و زایمان سخت
سرطان روده
بیماری های مقاربتی
کرون روده
خاراندن بیش از اندازه مقعد
همچنین از دیگر عوامل مهمی که در ایجاد این بیماری تاثیر دارند تنگی بیش از اندازه دریچه مقعد است. مقعد در حالت عادی به وسیله ماهیچه ها و عضلات مخصوصی کنترل می شود. این عضلات خاصیت ارتجاعی دارند تا در زمان عبور مدفوع صدمه ای رخ ندهد اما گاهی این دریچه های عضلانی بیش از اندازه تنگ هستند، به همین دلیل ممکن است در زمان اجابت مزاج دچار کشیدگی و پارگی شوند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به شقاق هستند؟
بیماری شقاق ممکن است برای تمامی افراد در هر سنی رخ دهد. این بیماری به هیچ گروه سنی خاصی اختصاص ندارد و در کودکان هم دیده می شود. احتمال به وجود آمدن فیشر در زنان به دلیل بارداری و زایمان اندکی بیشتر از مردان است. فشاری که در اثر بارداری و زایمان به نواحی تحتانی بدن از جمله مقعد وارد می شود باعث می شود که پوست و بافت های این ناحیه تحت فشار و کشش شدید قرار بگیرند و فیشر یا زخم مقعد رخ دهد.
تشخیص شقاق
در اغلب موراد یک معاینه فیزیکی از ناحیه مقعد برای تشخیص شقاق کافی است زیرا پارگی ناشی از آن قابل مشاهده می باشد. اما ممکن است یک متخصص آزمایش های بیشتری را توصیه کند تا مشخص شود که آیا یک بیماری زمینه ای برای ایجاد شقاق وجود دارد یا خیر. برخی از آزمایش هایی که برای تشخیص شقاق مقعدی توصیه می شوند عبارتند از:
آندوسکوپی
سیگموئیدوسکوپی انعطاف پذیر
کولونوسکوپی
عوارض شقاق مقعدی
در ابتدا باید به این مسئله اشاره کرد که برخلاف تصور رایج شقاق مقعدی هیچ ارتباطی با سرطان روده ندارد و این سرطان از عوارض شقاق محسوب نمیشود. برخی از عوارض شقاق مقعدی عبارتند از:
نهفتگی مدفوع
تنگی مقعد
فیستول مقعدی
همچنین شقاق مقعدی در صورتی که در طی شش هفته درمان نشود به شقاق مقعد مزمن تبدیل می شود و علائم آن تشدید می شود به همین دلیل توصیه می شود در صورت تشخیص شقاق هرچه سریع تر اقدام به درمان آن شروع شود زیرا درمان آن در مرحله حاد ساده تر بوده و امکان بروز عوارض نیز کاهش پیدا می کند.
روشهای درمان شقاق مقعدی
به طور کلی هر گونه تغییر در نوع مدفوع می تواند باعث ایجاد شقاق شود. به همین دلیل درمان یبوست یا اسهال می تواند نقش مهمی در درمان شقاق داشته باشد. با نوشیدن آب فراوان در طول روز و مصرف کافی منابع غنی از فیبر مثل میوه ها و سبزیجات می توان از بروز یبوست تا حد بسیار زیادی جلوگیری کرد. اما در صورت پیشرفت شقاق معمولا نمی توان آن را با استفاده از روش های خانگی درمان کرد و برای درمان آن نیاز به لیزر یا جراحی شقاق می باشد.
روش های پیشگیری از شقاق
شقاق از بیماری هایی است که با تغییر عادات تغذیه ای و سبک زندگی تا حد زیادی قابل کنترل و پیشگیری است. این بیماری مهلک و کشنده نیست ولی اگر تحت درمان قرار نگیرد می تواند وارد مراحل پیشرفته تر شود و مشکلات ثانویه متعددی برای بیمار ایجاد نماید. به همین دلیل با رعایت چند نکته ی ساده می توان از بروز آن به سادگی جلوگیری کرد. از مهم ترین این عوامل پیشگیری از ایجاد یبوست و نوع رژیم غذایی مصرفی فرد است.
از جمله عوامل موثر در کنترل و پیشگیری بیماری فیشر به شرح زیر است:
مصرف 8 الی 9 لیوان آب در طول روز
انتخاب رژیم غذایی سرشار از منابع غنی فیبر مثل میوه ها و سبزیجات
انجام ورزش های روزانه و تحرک کافی
اجتناب از رابطه جنسی مقعدی
پرهیز از مصرف نوشیدنی های الکلی
پرهیز از مصرف دخانیات و مواد مخدر
پرهیز از نشستن ها و ایستادن های طولانی
پرهیز از زور زدن و نشستن های طولانی مدت در توالت
درمان سریع هرگونه یبوست یا اسهال به منظور جلوگیری از مزمن شدن آن
